تو به درد طلبگی نمی خوری !
آیت الله حاج سید احمد میرخانی (ره) از جمله فقیهان و قرآن پژوهان نامدار است که از روستای تالیان از توابع شهرستان ساوجبلاغ برخاسته است. فردا دوم آبان ماه است و در چنین روزی در سال 1372 آیت‌الله میرخانی درگذشت. ایشان در سال 1296 خورشیدی به دنیا آمد و پس از طی تحصیلات مقدماتی به شوق فراگیری علوم دینی راهی حوزه علمیه قم شد و از محضر استادانی چون مرعشی نجفی، سید محمد حجت کوه کمره‌ای و سید محمدتقی خوانساری بهره‌های فراوان برد. شادروان میرخانی پس از ورود آیت‌الله بروجردی به قم در جلسه درس ایشان حاضر شد و تا پایان عمر آن عالم بزرگ، از بحث‌های فقهی و اصولی ایشان استفاده کرد. آیت الله میرخانی پس از رسیدن به درجه اجتهاد، به تهران بازگشت و به اقامه جماعت، اعزام مُبّلغ به اطراف تهران، تألیف و نشر کتابهای دینی و تأسیس مسجد و حوزه علمیه و ارشاد جوانان مشغول شد. از آثار قلمی ایشان می‌توان به «آیات الاحکام» در 2 جلد و «سیر حدیث در اسلام» اشاره کرد. این فقیه فرزانه پس از 76 سال زندگی پر بار، در تهران چشم از جهان فرو بست.
از روستاهای سنتی و طبیعی مصر تا روستای ایستای طالقان
استاد فرزانه جناب دکتر سید حسین نصر - چهره نامدار جریان فکری و فرهنگی حکمت خالده - در کتاب تازه منتشر شده «اسلام، علم، مسلمانان و فناوری» بار دیگر درباره بحران های ناشی از علم مدرن، دلسوزانه هشدار داده است. این کتاب حاصل گفت و گوی دکتر 
مظفر اقبال با استاد نصر است که به وسیله سید امیرحسین اصغری ترجمه شده و در سال 1390 انتشارات اطلاعات، آن را به زیور طبع آراسته است. نقد علم مدرن، طرح علم اصیل اسلامی، بحران های زیست محیطی، تباین میان دیدگاه های هستی شناختی اسلامی و غربی و... از جمله محورهای اصلی این گفت و گوی خواندنی است. دکتر نصر در صفحه 133 کتاب مورد اشاره، روستاهای طبیعی و سنتی موجود در مصر را شاهد سخن خود می آورد و بر این نظر است که «باید گروه های کوچک عملیاتی داشته باشیم که بدون داشتن آگاهی های عمیق و فلسفی آماده حفاظت از محیط زیست باشند.» ایشان در این باره می گوید: «به طور مثال در جاهای خاصی از مصر که روستاهای طبیعی سنتی ساخته اند، چنین گروه هایی وجود دارند. گرچه متاسفانه اغلب اینها برای توریست ها هستند. با این وجود، این خود شروعی است. وقتی امسال به مصر رفتم، فرصت دیدار از آن واحه ها را که براساس فناوری و کشاورزی سنتی ساخته شده نیافتم. اما به من گفتند که در این روستاها، همه چیز از نظر محیطی سازگار است و امور بر مبنای روش سنتی بنا شده اند. نمی خواهم بگویم که چنان روشی در همه مصر قابل پیاده سازی است اما چنین مناطقی می توانند نمونه های بسیار مهمی برای توسعه راه های منطقی زیست باشند. فکر می کنم سال گذشته پرنس چارلز از یکی از این روستاها دیدار داشته است. او یکی از پشتیبانان بزرگ مسایل محیطی است و عناصر عمیق تر بحث را می فهمد. اما طنز قضیه اینجاست که آن روستاهای مصر، بیشتر برای گردشگران خارجی بنا شده اند و نه مردمان مصر.»
با توجه به اینکه متاسفانه دکتر نصر بیش از 30 سال است که از زادگاهش دور است، گمان کنم از وج
ود «روستای ایستای طالقان» مطلع نیست. در همین راستا خدمت استاد گرانقدر عرض می شود که گروهی از شیعیان دوازده امامی تبریزی منتقد مدرنیته، با الهام از آرای فقهی و اصولی آیت الله میرزا صادق مجتهد تبریزی (متوفای 1311 ش) از اواخر دهه شصت خورشیدی، روستایی به طور کامل سنتی و طبیعی در منطقه طالقان واقع در غرب شهر کرج برپا کرده اند. آنها به شدت دغدغه حفظ محیط زیست دارند و بر این نظرند که علم مدرن، کره زمین را به تباهی کشانده است. آنها در درون زیست سنتی خود، کشاورزی و دامپروری به دور از فناوری های مدرن را سامان داده اند. «اهل توقف طالقان» از طب مدرن استفاده نمی کنند و با طب سنتی آشنایی کامل دارند. کسی در روستای ایستا، سکته نمی کند و سرطان نمی گیرد (جهت آگاهی بیشتر در این باره رجوع کنید به: حسین عسکری، روستای ایستا، تهران: نشر شهید سعید محبی، 1389).
شرف الدین محمود شاگرد ساوجبلاغی ابن ابی جمهور
علی اکبر صفری
یکی از منابع پژوهشی رجالی اجازات روایی است. از فقیه بزرگ شیعه، ابن ابی جمهور احسائی (قرن دهم) اجازهای برای یکی از شاگردانش شرف الدین محمود بن سید علاء الدین بن جلال الدین طالقانی در تاریخ 912 ق نوشته شده است. رونوشت این اجازه در بحارالانوار علامه مجلسی (1110 ق) جلد 105 ص 13-17 آمده است. از این اجازه سه نسخه دیگر به شرح ذیل موجود است: أ. مجموعه اجازات شیخ نعمت الله بن حسین عاملی، تاریخ کتابت قرن 11، موجود در کتابخانه آیت الله حکیم نجف اشرف به شماره 134 (فهرست کتابخانه حکیم ص 150 تا 153)؛ ب. مجموعه اجازات شیخ ابراهیم بن محمد حرفوشی (1080 ق)، تاریخ کتابت قرن 11 موجود در کتابخانه مجلس شورای اسلامی به شماره 8975؛ این مجموعه منبع اصلی نسخه اجازات بحارالانوار بوده است؛ ت. مجموعه اجازات سید حسین کرکی که در آن خطوطی از شیخ بهایی و پدر بزرگوارش شیخ حسین بن عبدالصمد عاملی دیده می شود. این مجموعه در کتابخانه وزیری یزد به شماره 1708 (فهرست کتابخانه وزیری یزد ج 3 ص 1027- 1033) نگهداری می شود.
ابدال بیگ؛ حاکم ساوجبلاغ در دوره صفوی
اَبْدال‌ْ بِیْگ [abdal bea(a)yg] از صوفیان هفت‌گانه و از یاران سلطان حیدر و سلطان على صفوی که‌صفویان را در رساندن به پادشاهى یاری فراوان کرد. نام او در منابع دورهصفویه به صورت های ابدال على بیگ، ابدال بیگ قورچى باشى، ابدال بیگ‌دده، دده بیگ طالش و دده بیگ قورچى‌باشى نیز آمده است، اما به درستى‌روشن نیست که ابدال بیگ و دده بیگ یکى باشند. در مآخذ آن دوره گاهى این‌دو نام برای یک فرد، و گاهى به عنوان دو شخصیت مستقل به کار رفته است. نخستین بار از او در جنگ سلطان على - پسر سلطان حیدر و برادر شاه اسماعیل - مرشد صفویان با سلطان فرخ شیروان شاه و بایسنقرمیرزا یاد شده است. در این جنگ ابدال بیگ فرماندهى جناح چپ سلطان على رابر عهده داشت. پس از مرگ سلطان على، ابدال بیگ به خدمت شاه اسماعیل‌درآمد و در جنگ های متعدد او را یاری فراوان کرد. وی مدتى حکومت شهرهای‌قزوین، ری، ساوجبلاغ و خوار را بر عهده داشت. وی در دوره صفویه به حکومت مرو گماشته‌شد، اما چون در مقابل ازبکان شکست خورد و مرو را رها کرد، شاه اسماعیل او رااز همه مناصب خود عزل کرد و فرمان داد تا به اردبیل باز گردد. از این پس از زندگى او اطلاعى در دست نیست.
پذیرش مدرنیته نفی شده از باب اکل میته و اضطرار
یکی از مهم ترین فصول چاپ دوم کتاب «روستای ایستا: پژوهشی درباره اهل توقف در طالقان» - که در دست انجام است - مقایسه جریان «تجددگریز سنتی» به ویژه «اهل توقف طالقان» با جریان های همسان در ایران معاصر است. «فرهنگستان علوم اسلامی قم» از جمله جریان های فکری - سیاسی حوزه علمیه قم است که در سال 1358 خورشیدی به کوشش مرحوم سید منیرالدین حسینی هاشمی (متوفای 1379 خورشیدی) تاسیس شد. مسئولیت فرهنگستان، پس از مرگ بنیانگذار آن، به سید محمدباقر میرباقری (متولد 1340 خورشیدی) سپرده شد که تاکنون ادامه دارد. این جریان فکری علاوه بر نفی کلیت مدرنیته می کوشد بدیلی برای آن طراحی نماید. مدرنیته از نظر فرهنگستان همانند آفرینش شجره ممنوعه، وجود ابلیس و سایر پدیده های شر، نوعی امتحان الهی است که بر مدار ولایت خداوند نمی چرخد و بزرگ ترین ارتداد عصر غیبت کبری به حساب می آید. مدرنیته چون بر بنیان های حسی و غیر الهی سامان یافته، همواره به اقامه کفر و الحاد می پردازد و جریان ابلیس در تاریخ را سرپرستی می نماید. از آنجا که اقامه دین در ذیل مدرنیته امکان ندارد، می بایست از مدار آن خارج شد و با انحلالش در الگویی دیگر به اقامه دین پرداخت.
شناخت تاریخ، خاستگاه و اعتقادات اهل حق
توضیخ ضروری: «دانشنامه کلام اسلامی» از جمله کتاب های مرجع در حوزه شناخت فرق و مذاهب کلامی است که در شهر قم زیر نظر آیت الله العظمی جعفر سبحانی - از مراجع تقلید شیعه - منتشر می شود. در جلد نخست آن ذیل عنوان «اهل حق» مقاله ای به شرح زیر به قلم عبدالرحیم سلیمانی بهبهانی درج شده است. جهت مطالعه نسخه الکترونیکی آن مقاله رجوع کنید به: پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت الله سبحانی. با توجه به سکونت تعدادی از پیروان «اهل حق» در شهر هشتگرد و برخی روستاهای شهرستان های ساوجبلاغ و نظرآباد، آشنایی با آن ضروری به نظر می رسد. وبلاگ «ساوجبلاغ پژوهی» با هدف صرفا" علمی، به بازنشر مقاله مندرج در «دانشنامه کلام اسلامی» مبادرت می نماید و از دیدگاه های خوانندگان گرامی در این درباره استقبال می کند.
حوزه علمیه نجم آباد را احیا کنید
علی اکبر صفری
فقیه و اصولی بزرگ شیعه آقا شیخ حسن نجم آبادى تهرانى (متوفای 1284 یا 1285ق) برخاسته از روستای نجم آباد شهرستان نظرآباد، در جایگاه بزرگترین شاگرد شیخ انصاری قرار دارد و نام او چون خورشیدی تابناک بر تارک فقه و اجتهاد شیعه می درخشد. او در روستای نجم آباد به دنیا آمد و پس از تحصیل در حوزه علمیه نجم آباد به نجف اشرف کوچید. این طلبه نجم آبادی توانست با تلاش و دانش استوار خود، جانشین شیخ مرتضی انصاری در حوزه نجف شود. وی در همان شهر در جوار حضرت امیر المومنین علیه السلام به خاک رفت. کتاب هایی از او در فقه به یادگار مانده است که در کتابخانه های دانشگاه تهران و مجلس شورای اسلامی نگهداری می شود. همه نویسندگان و زندگینامه نویسان روزگار ما، فقه و دانش و تقوای این فقیه وارسته را ستوده اند و با عباراتی پرشکوه درباره شخصیت او قلم زده اند.
یکی از مدارس علمیه در قرن سیزدهم - چهاردهم در ساوجبلاغ بوده و نقش این حوزه در ساختار فرهنگ و تمدن اسلامی بر اهل تحقیق پوشیده نیست. دو پیشنهاد دراین باره قابل طرح و بررسی است: یک. اگر این منطقه توانسته چنین شخصیت های بزرگی تقدیم جامعه نماید، بی تردید اکنون نیز میتواند محل پرورش دانشمندان و بزرگانی در عرصه علم و سیاست شود. احیا دوباره حوزه علمیه یکی از ضرورت های علمی و فرهنگی در این منطقه است. در مرحله نخست این مهم، باید با تدبیر بزرگانی چون جناب حجت الاسلام والمسلمین وثوقی امام جمعه بزرگوار نظرآباد و جناب حجت الاسلام والمسلمین سلطانی مدیر محترم حوزه های علمیه استان البرز انجام شود و شروع تحصیل اگر تنها با پایه اول نیز شروع شود، حرکتی بزرگ در عرصه علم و فرهنگ این مناطق است. دو. بزرگداشتی بدون هیاهو و سیاسی کاری و کم هزینه و البته علمی چنانکه شیوه این بزرگان بوده فراهم گردد. این مهم نیز در شناخت هویت فرهنگی برای نسل جوان بسیار سودمند است و در کنار آن برکات بسیاری همرام دارد؛ قدردانی از مقام علم و اخلاق، معرفی شخصیت های علمی و فرهنگی، تربیت نویسندگان و پژوهشگران، انتقال فرهنگ علم به نسل دیگر، حضور بزرگام و دانشوران در این نوع مجالس، و هزاران فایده دیگر از برکات این بزرگداشت است. بر رسولان پیام باشد و بس چندجمله ای برای ثبت در تاریخ منطقه قلمی شد. کمینه؛ علی اکبر صفری.
شیخ هادی نجم آبادی، مربی مشروطیت ایران
آذر نجفی
کمتر کسی از رجال مشهور مشروطه را می توان نام برد که شاگرد شیخ هادی نجم آبادی و یا با وی در ارتباط نبوده باشد. با هم بخش هایی از تاریخ زندگی او و ارتباطش با مشروطه را که برای زمان کنونی نیز ارزش بازنگری و توجه دارد ورق می زنیم. او عالم و بزرگ مردی آزاداندیش و یکی از زمینه سازان فکری جنبش مشروطه ایران بود و بر تعقل و اندیشه و اعتلای فرهنگی این ملت بسیار تاکید داشت. اگرچه چهار سال پیش از انقلاب مشروطه بدرود حیات گفته، ولی تاثیر وی در سران جنبش مشروطه بسیار مشهود است. صریح و بی پرده سخن می گفت و دولتمردان و درباریان و حتی خود شاه را صریحاً مورد حمله و انتقاد قرار می داد. وی در دستگاه شرعی خود ذره ا ی تخلف نداشت و به گفته ادوارد براون در کتاب «انقلاب ایران» در امر قضا مطلقاً فسادناپذیر بود.
او رعیت و امیر را بر روی خاک در کوچه مقابل منزل خود می نشاند و تعلیم آزادیخواهی می داد و با آنان به بحث و فحص می گذراند. طبق اسنادی غیرقابل انکار او با سیدجمال الدین اسدآبادی بیدارگر شرق و عامل مهم انقلاب های جهانی ارتباط داشت و اخبار و اطلاعات وقایع کشور های دیگر به وی می رسید. حاج شیخ هادی در کتاب خود تحریرالعقلا بارها از عدالت اجتماعی سرزمین های دیگر سخن گفته است و حکومت ایرانیان را نکوهش کرده که چرا در سیستم حکومتی خود، عدالت اجتماعی را رعایت نکرده اند تا مسلمانان زندگی در کشورهای دیگر را ترجیح ندهند. او در سال 1250ق در روستای نجم آباد در خانواده ای صنعت گر و زحمتکش به دنیا آمد. دوران نوجوانی را در نجف به تحصیل علوم فقهی و مذهبی پرداخت و در سال 1290 به مکه معظمه مشرف شد. وی صاحبان اندیشه های گوناگون را با روی خوش می پذیرفت و با آنان ساعت ها به بحث و مشاوره می پرداخت. در اثبات شهامت سیاسی او همین بس که منزل پناهگاه مقصرین سیاسی دولت از قبیل میرزاحسن رشدیه بود. در منزلش دوستان امیرکبیر را پناه می داد و خود امیرکبیر با منزلش رفت و آمد داشت. محمدعلی سیاح که یکی از روشنفکران مخالف دستگاه استبدادی ناصرالدین شاهی بوده و به همین علت چندسالی در تبعید و حبس گذراند، روابط نزدیکی با مرحوم شیخ هادی داشته است. سیاح بیست سال از عمر نودساله اش را در خارج از ایران به سیر و سیاحت و تعلیم و تعلم پرداخته است. او در خاطراتش ذکر کرده که علاقه قلبی به شیخ هادی نجم آبادی پیدا کرده بوده و گاهی به ملاقات او می رفته. او در خاطراتش شیخ هادی نجم آبادی را در زمره روحانیونی می شمارد که با تمدن غربی برخوردی اصولی داشتند. با توجه به همین دیدگاه واقع بینانه این شیخ هادی است که برای جبران عقب ماندگی ایران تلاش و حمایت می کند تا بیمارستان، مدرسه و حمام به شکل جدید ساخته شود و خود بانی و بنیانگذار بنای این قبیل مراکز و موسسات می شود. حتی زمان هایی خود مانند کارگرها در ساخت آنها کمک می کند.
درباره استعمال دخانیات و مشتقات آن برخلاف نظر بیشتر روحانیون آن زمان که هیچ گاه استعمال تریاک و افیون و دخانیات را حرام نکرده بودند، او اولین روحانی است که با نتیجه گیری عقلی از منابع فقهی اعلام حرمت دائمی استعمال دخانیات را کرده است. ناظم الاسلام کرمانی که خود از جمله شاگردان شیخ هادی بوده است در کتاب خود «تاریخ بیداری ایرانیان» به این نکته اشاره کرده که وی در مورد تحریم تنباکو پیام می فرستد و حاضر است به عنوان اعتراض همراه روحانیون دیگر از تهران خارج شود و به عتبات مهاجرت نماید. اختلاف نظر شیخ هادی با سیدجمال الدین اسدآبادی در کتاب سیمای بزرگان مرتضی مدرسی می نویسد: «می گویند در روزهای ورود سیدجمال الدین به تهران، سید با شیخ هادی نجم آبادی که از دانشمندان روشنفکر ایران بود ملاقات ها کرد تا نقشه ای برای بیداری مردم ایران طرح کنند و ایرانیان را با مفهوم آزادی، برابری و برادری که پایه و اساس اتحاد اسلامی است آشنا سازند و حکومت مشروطه را جایگزین دولت استبدادی قاجار گردانند. شیخ پیشنهاد کرد که چون مردم سواد ندارند و در خواب غفلت و نادانی دست و پا می زنند، از فهم سخنان شما عاجزند، چماق تکفیر که بزرگترین حربه ناجوانمردانه است بر سر ما کوبند و در کوی و برزن فریاد برآرند، ایهاالناس بگیرید که این هم بابی است. بنابراین خوب است که آرام آرام درسی به نام تفسیر قرآن مجید را آغاز کنید و کم کم محاسن آزادی و معایب استبداد را در تفسیر کلمات و آیات آسمانی بیان نمایید، تا گروهی از طلاب به حقایق آشنا شوند. دانش پژوهان را پرورش دهید تا به مرور ایام مقدمات تحول اساسی را در کشور عقب افتاده ایران فراهم نمایید.» ولی سید پند شیخ را نپذیرفت، معتقد بود که ایران نیاز به انقلاب و خونریزی دارد. اگر انقلابی ایجاد نشود و سلطنت قاجاریه منقرض نشود به زودی نام ایران و ایرانی از بین خواهد رفت.
از آن پس همان طور که شنیده ایم سیدجمال آن مرد بزرگ را تکفیر و تبعید کردند و به بیرون از ایران راندند ولی درباره شیخ هادی فقط به تکفیر اکتفا کردند. او با شنیدن مشکلات مردم و ظلم ها و تعدیات ماموران و درباریان و فشارهای دولت و سخنرانی هایش زیرکانه می گفت: «خدا خانه ظالم را خراب کند.» او روزها و حتی شب ها نیز به قول میرزا رضا به «آدم سازی» مشغول بود. در زمان صدراعظمی کهنه مستبد مرتجع عین الدوله، شیخ در محفل خود علناً از وی انتقاد می کرد و غلط کاری های حکومت او را نزد همه کس بیان می داشت. در آن زمان روحانیون متقی و پاکدامن اگر از اعمال ناشایسته روحانی نماها انتقاد می کردند شمشیر تکفیر بر آنها فرود می آمد و متهم به بی دینی می شدند که این موضوع شامل شیخ هادی نجم آبادی عالم روشنفکر نیز شد و به اتهام بابیگری تکفیرش کردند. او سال ها در گوشه انزوا زیست و به تعلیم و معاشرت با عده ای خاص و اهل علم و ساخت مدرسه و مسجد و داروخانه پرداخت. او سرانجام در سال 1320ق با نیکنامی به دیار باقی شتافت.
شاه اگرچه میرزا رضای کرمانی پس از مراجعت از استانبول و اقامت در حضرت عبدالعظیم یک مرتبه به تهران آمده و دو شب مهمان مرحوم حاج شیخ بوده و یک تومان هم از ایشان خرجی گرفته، ولی سندی دال بر اینکه او در جریان ترور ناصرالدین شاه بوده و وجود ندارد و میرزا رضای کرمانی در بازجویی های خود نیز این موضوع را رد کرده ولی پس از فرمان حکم اعدام میرزارضا در اوایل دوران سلطنت مظفرالدین شاه و موافقت جناحی از روحانیت با اجرای حکم میرزا تنها کسی که در ایران شهامت برپایی مراسم مذهبی چهلم فوت برای میرزارضا می کند شیخ هادی نجم آبادی است.
شاگردان شیخ هادی نجم آبادی: 1. مرحوم سید محمد طباطبایی: فرزند سید محمدصادق یکی از شاگردان او است که بعدها یکی از رهبران مشروطه خواهی در ایران شد و بدین جهت سخت مورد تکریم و احترام آزاداندیشان ایرانی واقع شد. این روحانی برجسته همراه عده زیادی از مردم و بعد از مقدماتی از مبارزه و اعتراض در حرم حضرت عبدالعظیم تحصن کردند که در واقع زمینه انقلاب مشروطه را فراهم آورد. 2. مرحوم علی اکبر دهخدا: از جوانان آزاده و مشروطه خواه بود که در دوران جنبش مشروطه خواهی با همکاری «میرزا جهانگیر خان صوراسرافیل» اقدام به نشر روزنامه صوراسرافیل کرد و با چاپ مقالات طنز آمیزی با امضای «دخو» به بیداری ایرانیان کمک بسزایی کرد. او که یکی از افتخارات فرهنگ فارسی است، از شاگردان شیخ بوده است. او در خاطراتش از شیخ هادی گفته است که در همسایگی اش بوده و شب هایی دیروقت را به یاد دارد که برای آب انداختن به انبار از خانه بیرون می آمده و شیخ هادی را می دیده که با یارانش کنار خانه نشسته و سرگرم صحبت و مباحثه هستند. 3. ناظم الاسلام کرمانی: او نیز یکی از شاگردان شیخ هادی است و در کتابش «تاریخ بیداری ایرانیان» به این نکته اشاره دارد. 4. ملک المتکلمین: او یکی دیگر از شاگردان شیخ و شهید راه مشروطه و آزادی ایران بود. وی پس از کودتای محمد علیشاه قاجار علیه مجلس و مشروطه دستگیر شد و در باغشاه تهران به قتل رسید. (برگزیده از کتاب حاج شیخ هادی نجم آبادی و مشروطیت تالیف حسن مرسلوند).
آیت الله میرزا صادق مجتهد تبریزی و فتوای تحریم شناسنامه
مدتی است که برای نگارش مقاله «مصلحت» برای دایره المعارف تشیع، هر مطلب کوتاه و بلند فقهی مرتبط با مصلحت را می خوانم و از مطالب مورد نیاز یادداشت برداری می کنم. در همین راستا کتابی دیدم با عنوان «کاربست مصلحت در نظام جمهوری اسلامی ایران» نوشته آقای سید علی رضا ادیانی (متولد 1343 خورشیدی) که به کوشش ناشر قمی «زمزم هدایت» در تابستان 1390 منتشر شده است. نویسنده در فصل نخست کتاب پس از تعریف «مصلحت» و تقسیمات آن، در تعریف «حکم حکومتی» نوشته است: «حکم حکومتی عبارت است از مجموعه دستورات و مقرراتی که براساس ضوابط شرعی و عقلانی و براساس مصلحت جامعه به طور مستقیم و غیر مستقیم از سوی حاکم اسلامی برای اجرای احکام و حدود الهی و به منظور اداره جامعه اسلامی با توجه به مقتضیات زمان در ابعاد گوناگون آن و تنظیم روابط داخلی و خارجی آن صادر می گردد.» ایشان در ادامه، ویژگی های حکم حکومتی را برشمرده و در ذیل سومین ویژگی - بدون ذکر هیچ منبعی - نوشته است: «موضوع حکم حاکم به طور غالب، جزئی و در رابطه با واقعه خاصی است مانند تحریم تنباکو توسط میرزای شیرازی یا حکم تحریم شناسنامه از مرحوم آیت الله میرزا صادق آقای تبریزی.»
وبلاگ ساوجبلاغ پژوهی: کتاب زندگی نامه، نامه ها، مقالات و آثار «شیخ آقا بزرگ تهرانی» در اردیبهشت 1391 منتشر شد. این کتاب شامل نامه ها، مقالات و آثاری از شیخ آقا بزرگ و مباحث و مطالبی درباره وی است که توسط انتشارات کتابشناسی شیعه در قم و به کوشش آقای علی اکبر صفری (پژوهشگر و نویسنده ساوجبلاغی) منتشر شده است. حجت الاسلام آقای اسماعیل آل احمد مدیر موسسه رخسار قرآن شهرستان نظرآباد با ارسال یادداشت زیر، درباره آخرین کتاب دوستش این گونه ابراز نظر کرده است.
* * * *
کاری بزرگ درباره آقا بزرگ
اسماعیل آل احمد
با ذوق زدگی تمام، کتاب جدید اکبر صفری را در حیاط مدرسه فیضیه تورق کردم. تا با اتوبوس بدتر از عزرائیل شهرک مهدیه به خانه برسم. مقدمه استاد مختاری و اکبر را بر کتاب شیخ آقا بزرگ تهرانی خواندم. همه ظواهر از یک کتاب تحقیقی پرزحمت خبر می داد. فقط دیدن چند غلط تایپی کمی حالم را گرفت. استاد مختاری در مقدمه خود از تحویل همین محتوا به دو ناشر برای چاپ و چاپ بخشی از این مطالب به وسیله آن دو ناشر سخن گفته بود. عرض بنده خدمت آن کتاب شناس بزرگ این است که کاش خود موسسه کتاب شناسی شیعه راسا" به چاپ این کتاب از همان ابتدا اقدام می فرمود تا هم موازی کاری رخ نمی داد و هم این کتاب خیلی زودتر از اینها به دست مخاطب می رسید. کاش تصاویر بیشتری از شیخ آقابزرگ چاپ می شد. دیدن عکس های متعدد از چند طالقانی در پایان کتاب، این حس را در من ایجاد کرد که کاش می شد درباره طالقانی های مقیم عراق مطالب بیشتری به دست آورد. برای شیخ اکبر روزهایی سرشار از تحقیق و موفقیت آرزو دارم.
