نوشتنی ها، شنیدنی ها و دیدنی ها در نگارش تاریخ

شیرین کریمی

افسانه نجم آبادی، استاد تاریخ و مطالعات زنان و جنسیت در دپارتمان گروه تاریخ در دانشگاه هاروارد است. افسانه نجم آبادی نوه شیخ هادی نجم آبادی، از روحانیان و مجتهدان عصر قاجار است. کتاب «زنان سبیلو و مردان بدون ریش» پژوهشی است که در سال 2005 از او منتشر شد. این اثر درباره چرخش گفتار جنسیتی در ایران عصر قاجار است. افسانه نجم آبادی در این اثر کوشیده به اتکای منابع تصویری، روایی و مکتوب نشان دهد که الگوی جنسیتی ایرانیان چگونه و برحسب چه منطقی و در متن کدام شرایط اجتماعی دچار تغییر شده است و متناسب با ارزش های «مدرن» بهنجارسازی شد. این اثر برنده جایزه جان کِلی از انجمن تاریخ آمریکا شد. اثر دیگر نجم آبادی «حکایت دختران قوچان: ازیادرفته های انقلاب مشروطیت» است که در این کتاب به مسئله فروش دختران قوچانی به ترکمانان و ارامنه عشق آباد در بهار 1323 ه.ق می پردازد. او براساس اخبار و گزارش های مربوط به این وقایع می کوشد نقش این رویداد را در انقلاب مشروطه نشان دهد و می نویسد اگرچه فقر رعیت و ظلم حکومت و حتی دخترفروشی ناشی از این دو، واقعه ای بی سابقه نبود، اما شرایط سیاسی زمان، بازگویی این دو حادثه را به سرعت تبدیل به یکی از داستان های تظلم ملت علیه دولت کرد. این بازگویی ها نه تنها به برانگیختن مردم علیه استبداد پیوستن آنها به صفوف مشروطه خواهان یاری رساند، بلکه با ایجاد خشم و همدردی در گوینده و شنونده، نویسنده و خواننده، فضای همدلی بین آحاد ملت آفرید. بازگویی های این داستان در فضاهای سیاسی زمان، نظیر منبر و جلسه های انجمن ها و صفحات روزنامه ها و بعدها در جلسات مجلس اول، خود در ایجاد احساس تعلق ملی موثر افتاد. نجم آبادی از بنیان گذاران آرشیو دیجیتالی «دنیای زنان در عصر قاجار» نیز هست. متن زیر گزارشی است از سخنرانی نجم آبادی در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران که در تاریخ سه شنبه چهارم خرداد 1395 به کوشش انجمن جامعه شناسی ایران برگزار شد. ادامه مطلب...

خیابان ساوجبلاغ در قزوین

علی یاری

«خیابان مولوی» قبل از تاسیس، یک رودخانه بود که در جوار بازار قزوین قرار داشت و محل استراحت کاروانیان محسوب می‌شد. با خشک شدن این رودخانه پس از گذشت سال‌ها در محل آن و از محله «دیمج» تا «گوی میدان» خیابانی کشیده شد به عنوان خیابان مولوی که به دلیل محل قرارگیری اش و نزدیکی به بازار، محل بنای تعداد زیادی مسجد، مدرسه، بنا و آب انبار و حمام بوده است. این خیابان از آن دست خیابان‌هایی است که امکان یک گشت و گذار تاریخی را در زمان کوتاهی برای شما فراهم می‌آورد و برای گردشگرانی که فرصت کمی برای گشت و گذار در شهر دارند، جای مناسبی است. هرچند در این خیابان بناهای متعددی قرار دارد، اما فقط تعداد کمی از آنها امروزه مرمت شده اند و مورد بازدید قرارمی گیرند.

- گرمابه حاج ملا تقی برغانی: از حمام‌های تاریخی قزوین است که همچنان چراغش روشن است و آقایان همه روزه می‌توانند از این حمام استفاده کند. این حمام مورد استفاده تعداد زیادی از کسبه است و همچنان رونق دارد. گردشگران خارجی که برای بازدید می‌آیند معمولاً دوست دارند حمام کردن در این مکان را تجربه کنند  .

- مسجد شهید ثالث: از مساجد مهم دوران قاجاریه در قزوین است که در محله دیمج و در نزدیکی مسجد و مدرسه صالحیه قرار دارد. این مسجد که در جوار بازار قرار دارد یکی از مراکز گردهمایی بازاریان و اهالی برای انجام امور دینی مختلف بوده است و خطیبان آن همواره منبرهای پر مستمعی داشته اند. به همین لحاظ این مسجد اهمیت سیاسی و اجتماعی خاصی داشته است. در سال 1384 این مسجد در فهرست آثار ملی ثبت و مرمت آن از سال 1391 آغاز شد. بازدید از این مسجد تاریخی برای عموم آزاد است.

- بن بست صالح: درست از ورودی بن بست صالح واقع در خیابان مولوی و محله دیمج، انگار پایتان را در محله ای دست نخورده از 100 سال پیش می‌گذارید. دورتادور بناهای تاریخی و خانه‌های کاهگلی را می‌بینید که به همان شکل قدیمی خود حفظ شده اند و به شما این حس را القا می‌کنند که در زمان سفر کرده اید. این بن بست توجه تعداد زیادی از گردشگران را به خود جلب می‌کند و خیلی‌ها در این مکان به یادگار عکس می‌گیرند اما با این همه، این بن بست از چشم مسئولان دور مانده است و هیچ جا نامی از آن نیامده است و در ورودی آن تلی از زباله می‌بینیم که چهره و وجهه محله را خراب کرده است.

- مسجدمدرسه صالحیه: از بزرگ‌ترین مراکز علمی شیعی در قرن سیزدهم هجری است که در سال 1248 توسط «ملامحمدصالح برغانی» در 3 طبقه بنا شد. شکل معماری بنا گودال باغچه است یعنی نسبت به سطح معبر خیابان پایین تر قرار دارد. مسجد هم از مساجد شبستانی با ستون‌های بزرگ است که گنبدی ندارد. این مسجد و مدرسه در تربیت علمای بزرگی مثل میرزای شیرازی نقش بسزایی داشته است و تنها مسجد و مدرسه سه طبقه ایران است. مرمت این بنا در سال 1388 آغاز شد و همچنان ادامه دارد و پس از مرمت هم در اختیار حوزه علمیه قرار خواهد گرفت و به عنوان مدرسه علمیه از آن استفاده خواهد شد.

زندگی، آرا و اندیشه های شیخ هادی نجم آبادی

سارنگ میزان پور، زندگی، آرا و اندیشه های شیخ هادی نجم آبادی، پایان نامه کارشناسی ارشد تاریخ ایران دوره اسلامی، استاد راهنما: دکتر ابراهیم اصلانی، استاد مشاور: دکتر مجید حاجی بابایی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اراک، زمستان 1390.

چکیده: رخدادهای بزرگ تاریخی، مانند انقلاب ها، در زمینه های فکری، فرهنگی، سیاسی،اجتماعی و اقتصادی، علل گوناگونی داشته اند. یکی از این انقلاب ها، انقلاب مشروطیت ایران است. وقوع انقلاب مشروطه ایران علاوه برعلل گوناگونی که در تاریخ به آنها اشاره شده است؛ علل فکری و فرهنگی نیز داشته است کهتحت تأثیر افکار اندیشمندان آن دوران شکل گرفت. به عبارت دیگر در زمینه های فکری و نظریانقلاب مشروطیت افراد بسیاری تأثیرگذار بوده اند. یکی از نام آورترین اینان، شیخ هادی نجمآبادی بوده است. وی در زمینه های سیاسی و مذهبی صاحب نظرات آزادی خواهانه ای می باشدکه با توجه به ارتباطات فراوان او با روشنفکران آن زمان، اندیشه هایش بی تأثیر بر افراد مذکورنبوده و انتقال اندیشه های وی در میان افراد مبارز آن عصر را نمی توان نادیده گرفت. در پیاین انتقال اندیشه نیز مردم به تکاپو برای مبارزه علیه استبداد و تلاش برای رسیدن به آزادی وحاکمیت قانون واداشته می شدند. پژوهش حاضر بیشتر به شناساندن زندگی این اندیشمند وتلاشش برای بیداری مردمان آن عصر، بررسی افکار و اندیشه های او و مقایسه آن با دیگرنواندیشان هم عصرش، با تکیه بر رساله ای که از خود به جا گذاشته می پردازد.

واژگان کلیدی: نواندیشی دینی، آزادیخواهی، فقه سیاسی، عقلگرایی.

 دانلود صفحات آغازین پایان نامه

حرکت انساندوستانه و بزرگی طبع کارگر فضای سبز شهرداری ابعاد وسیع تر و بزرگ تری به خود گرفت   . کارشناسان، هنرمندان، مردم و شهرداری کوهسار (از توابع شهرستان ساوجبلاغ واقع در استان البرز) ضمن ارج نهادن به این حرکت پسندیده خواستار حمایت بیشتر از این فرد برای ارتقای فرهنگ امانتداری، انساندوستی و همدلی شدند. در پی درج گزارشی از زندگی این کارگر جوان در صفحه دیروز گروه زندگی عده زیادی از خوانندگان با گروه زندگی روزنامه ایران تماس گرفته و ضمن تشکر از رفتار و حس امانتداری این فرد خواستار توجه بیشتر مسئولان برای ماندگار کردن صفات انسانی و ایجاد حس همدلی اجتماعی شدند.

مردی که خود را معلم مدرسه معرفی می کرد در تماس خود گفت: باید باور کنیم که هر یک از افراد جامعه با حرکت های زیبایی که می آفرینند می توانند درهر مقطعی درس های موثری را برجا بگذارند به گونه ای که در ذهن افراد جامعه ماندگار شود و این خود موجب پیشبرد و پیشرفت جامعه خواهد شد. لذا فکر می کنم مسئولان شهرداری باید از این حرکت قدردانی کرده و با نشان دادن ابعاد کار این فرد، الگوسازی کنند. خانم جوانی نیز ضمن تشکر از روزنامه ایران به علت انعکاس این حرکت جوانمردانه و رفتار پسندیده گفت: این فرد با وجود اینکه از لحاظ زندگی و سطح مالی در شرایط خوب و بالایی به سر نمی برده است ولی با رعایت اخلاق و امانتداری و با بزرگ منشی بسیار رفتار کرده است و من فکر می کنم باید از او قدردانی شود. مرد میانسالی نیز در تماس خود گفت: اگر این فرد مورد توجه قرار نگیرد واگر از کنار جریانات مثبت این چنینی بی اعتنا عبور کنیم، آن وقت به یک بی تفاوتی خواهیم رسید و نسل جوان ما با این تفکر که این فرد مگر با این ویژگی خوب به کجا رسید؟ نخواهند توانست مسیر درست را پیدا کرده و در راه ارزش ها پای بگذارند. بنابراین باید به این فرد و افراد دیگری که این گونه و شایسته حرکت می کنند، بها دهیم و با انعکاس آن توسط رسانه ها باور خوب بودن و شایسته رفتار کردن را زنده کنیم. ادامه مطلب...

اطفال گرسنه همسایه

از آقا شیخ هادی نجم آبادی (روحانی نواندیش و قرآن پژوه عقل گرای روزگار قاجار) پرسیدند:  آیا در اسلام، موسیقی حرام است؟ پاسخ داد «آن موسیقی حرام است که از صدای کشیده شدن کفگیر بر ته دیگ پلو همسایه غنی برخیزد و به گوش اطفال گرسنه همسایه فقیر برسد!»

آیت الله شیخ محمدتقی برغانی مجاهد جنگ دوم ایران و روس

شهرزاد احمدپور سامانی 

پس از جنگ های دوره اول ایران و روسیه و شکست ایران در سال 1228ق پیمان متارکه جنگ موسوم به عهدنامه گلستان بین ایران و روسیه به امضا رسید و به موجب آن دربند، باکو، شیروان، قراباغ و قسمتی از خاک ایران جدا و به روسیه ملحق شد و دولت ایران از هر گونه ادعایی نسبت به گرجستان و داغستان و مینگرلی و آبخازی صرف نظر کرد . اما در اثر تعیین نشدن خط مرزی بین دو کشور، بار دیگر از سوی روس ها اختلاف بروز کرد و تلاش عباس میرزا، ولیعهد فتحعلی شاه نیز برای تعیین مرز به جایی نرسید. پس از آن صلح سیزده ساله ای بین ایران و روسیه به وجود آمد. طی این سال ها فتحعلی شاه بارها سعی کرده بود از طریق مسالمت آمیز مناطق اشغالی ایران را باز پس بگیرد، اما دولت روسیه از این کار خودداری می کرد. در سال 1241اخبار ناگواری تهران را برآشفت. روس ها محصولات زراعت کاران اهالی مناطق اشغال شده را به اجبار از آنان می گرفتند. روس ها مسلمانان را مجبور می کردند کودکان خود را به مدارس مسیحی بفرستند. آنان به مساجد و قرآن اهانت می کردند و اهالی مسلمان را از هر جهت در تنگنا قرار داده بودند. اهالی مناطق اشغالی با ارسال نامه ای به مرجع دینی زمان، آیت الله سیدمحمد مجاهد وضع خود را تشریح کرده و از او خواستند فکری به حال آنها بکند.

از سوی دیگر، عباس میرزا نیز توسط برخی نزدیکان خود آیت الله مجاهد را از وضع موجود مطلع کرد و از وی یاری خواست. هدف عباس میرزا از این کار جلب نظر مرجعیت شیعه و وادار کردن شاه به مقابله با تجاوزات و تعدیات قوای روس بود. همان گونه که شاه و ولیعهدش در جنگ دوره اول نیز از علما استمداد جستند. در آن برهه، علما از جمله شیخ جعفر کاشف الغطا نیز با نوشتن رساله های جهادیه و ترغیب مردم به جنگ با نیروهای روسیه، حیاتی تازه به قوای ایران بخشیدند. در چنین موقعیتی آیت الله مجاهد دیگر علما را از وقایع مطلع کرد و همه در صدور فتوای جهاد علیه روسیه متفق شدند. پس از آن وی با ارسال نامه هایی به فتحعلی شاه از او خواست جلوی ظلم و تعدی قوای روس را بگیرد؛ که اگر او این کار را نکند، خود برای آن قیام خواهد کرد.

پس از صدور فتوای جهاد، آیت الله مجاهد به همراه جمعی از علما و طلاب به ایران مهاجرت و در تهران علما را به پایتخت دعوت کرد. به دنبال این دعوت علما در تهران گرد آمدند و در جنگ با روسیه متفق شدند. پس از آمادگی و اعزام نیروها، آیت الله مجاهد و جمعی از علما از جمله آیت الله محمدجعفر استرآبادی، ملامحمدتقی برغانی، میرزا عبدالوهاب قزوینی، ملااحمد نراقی، سیدنصرالله استرآبادی، سیدمحمد قزوینی، سیدعزیزالله مجتهد طالشی و آخوند ملامحمد مامقانی به تبریز مهاجرت کردند. سیدمحمد مجاهد و همراهان برای برانگیزاندن مردم آذربایجان و وانمودکردن این که این حرکت و خیزش با پشتیبانی تائید، همراهی و همگامی علما شکل گرفته و مردم باید از جان و دل مایه بگذارند، به سوی آذربایجان حرکت می کند.

جنگ های دوره دوم ایران و روسیه بدون اعلان رسمی شروع شد. در عوض، نیروهای ایران در سه هفته موفق شدند اغلب نقاطی را که به موجب عهدنامه گلستان به روسیه تسلیم شده بود به کمک اهالی محل باز پس بگیرند، اما در مرحله بعد به دلیل بی کفایتی شاه و خیانت برخی دولتی ها، کمک لازم به عباس میرزا نرسید و با توجه به قدرت ارتش تزاری در داشتن سلاح، نیروهای روسی به پیروزی های فراوانی دست یافتند و قسمت های زیادی از ایران را اشغال کردند؛ از رود ارس گذشتند و تبریز اشغال شد و خوی و ارومیه نیز به اشغال ارتش روس درآمد. در این هنگام، انگلیس که منافع خود را در خطر می دید، وساطت کرد و عهدنامه ترکمانچای امضا شد که به موجب آن امتیازات فراوانی از سوی دولت ایران به حکومت تزاری روس داده شد.

جنگ دوم به سبب پیمان شکنی روس و دست اندازی به شهرها و سرزمین هایی که در قرارداد گلستان نامی از آنها نیامده، شعله ور شد. آنها با مسلمانان سرزمین های اشغالی رفتار نامناسبی داشتند. عباس میرزا این وضع را به علمایی چون سیدمحمد مجاهد گزارش کرد که در مجموع رضایتمندی حکومت قاجار و علما در این جهاد دیده می شود.

- منبع: روزنامه جام جم، شماره 4011 ، به تاریخ 10/4/93، صفحه 11.

سلام و رحمت رحمان رسول نوری را

استاد علی معلم دامغانی شاعر نامدار و رییس فرهنگستان هنر، شعری را به رفتگر پاکدست ساوجبلاغی هدیه کرد . متن این شعر به این شرح است:

عنان باز پیچان نفس از حرام / به مردی ز رستم گذشتند و سام

پیشکش آستان رفتگری که با دست تهی چشم سیر دارد و در آستین معرفت اکسیر دارد
تقدیم به جناب رسول نوری:

سلام و رحمت رحمان رسول نوری را
که وانهاد به نادان جهان صوری را
ز جیفه رست اگر نفس آدمی مَلَک است
به زشت دیو چه نسبت نکوی حوری را
حرام ما ضرر است و حلال ما هدر است
جریده باش و فرو هل به جز ضروری را
زدور و دیر مرنج و به قطع منزل کوش
سبک بر آی و مبر بار دیر و دوری را
رسول نوری فرزانه را هزار درود
که با بهشت بصیرت بهشت کوری را

رفتگر ساوجبلاغی و کیف میلیاردی

اشاره: کنگره ملّی بزرگداشت متالّه قرآنی آیت الله حاج شیخ مجتبی قزوینی خراسانی در 25 آذر 1394 با حضور گروهی از پژوهشگران حوزه و دانشگاه از جمله آیت الله سید جعفر سیدان (از شاگردان شیخ مجتبی قزوینی) در شهر قزوین برگزار شد. از مقالات برگزیده این کنگره، مقاله حسین عسکری با عنوان «نگاهی انتقادی به دیدگاه تداوم شیخیه قزوین در مکتب تفکیک» است که مورد تقدیر قرار گرفت.

آیت الله حاج شیخ مجتبی قزوینی فرزند مرحوم شیخ احمد تنکابنی از علمای وارسته و دانشوران بلند پایه قرن چهاردهم هجری قمری و از ارکان اصلی مکتب تفکیک است. وی در سال 1278 خورشیدی در یکی از  روستاهای قزوین به دنیا آمد، دروس مقدماتی و ادبیات را در قزوین فراگرفت و پس از تکمیل ادبیات عرب، سطوح عالیه فقه و اصول در حوزه های علمیه قزوین و تهران، برای تکمیل تحصیل به همراه پدر عازم نجف اشرف شد و از محضر بزرگانی چون سید محمد کاظم یزدی، میرزا محمدتقی شیرازی، میرزا محمد حسین نایینی بهره جست. پس از بازگشت به وطن، دو سال در قزوین ماند و با افکار مرحوم آیت الله سید موسی زرآبادی قزوینی آشنا شد و به سیر و سلوک روی آورد. مدتی بعد به قم رفت و از محضر آیت الله شیخ عبدالکریم حایری یزدی موسس حوزه علمیه قم استفاده برد و سپس به مشهد رفت در محله دریادل جنب تکیه و مسجد علی اکبری ها سکونت یافت و ضمن اقامه نماز در مسجد مروی ها از معارف بلند بزرگانی چون آقا بزرگ حکیم، میرزا محمد آقازاده، شیخ اسدالله عارف یزدی، شیخ موسی خوانساری، میرزا مهدی غروی اصفهانی استفاده کرد و شاگردان برجسته ای را در مکتب فکری خود پرورش داد. ایشان معارف قرآنی و دوره سطح و خارج فقه و اصول را برای عموم طلبه ها و متون فلسفی از جمله اشارات و اسفار اربعه را برای خواص به روش اجتهادی و همراه نقد تدریس می کرد. در بین سال های 1329 تا 1334ش تفسیر «بیان الفرقان» را در پنج جلد به رشته تحریر در آورد و رساله ای در معرفه النفس، رساله هایی در نقد اصول یازده گانه ملاصدرا شیرازی و آثاری در برخی از علوم غریبه نوشت.  او زندگی بسیار ساده ای داشت و نمونه ای مجسم از پرهیزکاری و پارسایی بود و از طلبه های درس خوان به شایستگی حمایت می کرد. این عالم وارسته روز 14 فروردین 1346ش چشم از جهان فروبست  و در جانب غربی صحن عتیق امام رضا (ع) به خاک سپرده شد.

___________________________

نگاهی انتقادی به دیدگاه تداوم شیخیه قزوین در مکتب تفکیک

چکیده: آیت­ الله سید موسی زرآبادی (م­­1313ش) و آیت ­الله شیخ مجتبی قزوینی (م­­1346ش) که از سرزمین قزوین برخاسته­ اند، از ارکان مکتب تفکیک خراسان به شمار می­ روند. این مکتب قرآن­ شناسانه و دین­ پژوهانه جدید در حوزه معارف شیعه، بر آن است که معارف دینی را خالی از معارف خارجِ دین به ویژه فلسفه و عرفان عرضه کند. منتقدان این جریان فکری، به ویژه در سه دهه اخیر آن را با دیدگاه ­های متفاوت و متعددی مورد نقد قرار داده ­اند. از جمله آن نقدها، دیدگاه­ «تداوم شیخیه قزوین در مکتب تفکیک» است که به وسیله عبدالحسین شهیدی صالحی (م­1393ش) مطرح شده است. این دیدگاه درصدد اثبات آن است که مکتب تفکیک همان ادامه شیخیه قزوین است که پس از رحلت آیت­ الله زرآبادی به شاگرد وی آیت­ الله شیخ مجتبی قزوینی منتقل گردیده است. نگارنده این مقاله با توجه به اصل تقدّم فهم بر نقد، در بخش نخستین مقاله، تقریری روشن از دیدگاه شهیدی صالحی ارایه کرده و سپس در بخش دوم به نقد آن در دو محور شکلی و محتوایی پرداخته است. آشکار شدن ناسازگاری درونی، خودستیزی و تناقض این دیدگاه از نتایج بررسی آن در فضایی روشمند و منصفانه است.

واژگان کلیدی: مکتب تفکیک، شیخیه، قُرَّتِیّه، سیدموسی زرآبادی، شیخ مجتبی قزوینی.

آیت‌الله سید احمد میرخانی: فقیه موسس دانشگاه 

وقتی نام «رودهن» را می‌شنویم، ناخودآگاه «دانشگاه» به ذهن متبادر می‌شود. زمانی این شهر، روستایی در سر راه تهران و مازندران بود اما اکنون شهری دانشگاهی در شهرستان دماوند از توابع استان تهران است. این واحد دانشگاهی شناخته شده، با 20هزار دانشجو در 132رشته و گرایش از مقطع کاردانی تا دکتری یکی از مهمترین و بزرگترین واحدهای دانشگاهی منطقه 8در شرق تهران است. در وب‌سایت آن دانشگاه آمده است: «دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن در [14آبان] سال 1362با همت و پشتیبانی حضرت آیت‌الله [سید احمد] میرخانی تأسیس شده است.» همین عبارت کوتاه به اضافه یک عکس، همه اطلاعات وبسایت آن دانشگاه درباره بنیان‌گذارش است. برایم خیلی جالب بود که یک مجتهد، پایه‌گذار شعبه‌‌هایی از دانشگاه آزاد شده است. همین کنجکاوی و تعجب باعث شد که درباره آیت‌الله میرخانی بیشتر تحقیق کنم. حاصل آن مدخلی شد در دایره‌المعارف تشیّع (ج‎ ‎‏15، ص 571).‏ ادامه مطلب...

دوشنبه 19 بهمن 1394، آیین تقدیر از دست‌اندرکاران مذاکرات هسته ‌ای. دکتر حسن روحانی رییس‌ جمهور به دکتر علی‌اکبر صالحی رییس سازمان انرژی اتمی نشان ملی درجه یک لیاقت اعطا کرد.

 نسب ساوجبلاغی دانشمند هسته ای